Beroepskolommanifestatie 2007: De Sapfabriek

Ik ben gisteren naar de Beroepskolommanifestatie 2007 geweest, en zal daar in een aantal berichten verslag van doen.

Mijn tweede workshop ging over de Sapfabriek. ROC A12 heeft in een hal van 1000 vierkante meter een Sapfabriek nagebouwd waar 50-60 fulltime deelnemers een sap produceren. Dit sap is ook door deelnemers ontwikkeld en wordt vanaf februari 2008 ook daadwerkelijk vermarkt (met toestemming van de Voedsel- en Warenautoriteit). De reden om een sapfabrief te starten, is het leren praktijkgerichter te maken. Tevens is de Sapfabriek een vorm van nauwe samenwerking met bedrijven, zonder dat bedrijven in hoeven te boeten op hun productie. Hoe werkt de Sapfabriek?

Deelnemers werken aan de productie van het sap. Tijdens deze productie lopen zij tegen vraagstukken aan. Deze leervragen noteren zij. Desgewenst wordt de productie stilgelegd om de leervragen aan een uitlegtafel met een werkmeester (afkomstig uit de beroepspraktijk) of leermeester te bespreken. Bij deze uitlegtafel liggen onder andere dwarsdoorsnedes van onderdelen van de Sapfabriek. Daarna krijgen leerlingen op een hogere verdieping bijbehorende theorieles ten behoeve van de noodzakelijke -inderdaad- verdieping.

Tijdens de sessie werd de vraag gesteld of deelnemers wel wilden wachten met hun leervragen tot dat een werkmeester of leermeester deze vragen konden beantwoorden. Opvallend was de reactie van één van de aanwezige deelnemers: "Wij hebben ook Internet. 90% van de vragen kunnen we daar opzoeken". Ik vond deze reactie ook opvallend omdat de rol van ICT bij het leren verder tijdens de workshop nauwelijks aan de orde kwam. De deelnemers waren overigens erg enthousiast. Ze gaven aan dat ècht wat gedaan werd met de door hun ontwikkelde producten. Het leerproces is dus erg betekenisvol (men werkt bijvoorbeeld ook met echte deadlines en de nieuwste technologieën).

Een aantal kenmerken van de Sapfabriek zijn verder:

• Van de bouw van de Sapfabriek heeft ROC A12 ook een leerwerkproject gemaakt. Deelnemers hebben zich niet alleen moeten buigen over de totstandkoming van het product en over de inrichting van de productielijn, maar ook over de totale huisvesting en de organisatie van de fabriek. Uiteraard onder begeleiding. Daarbij stuitte men op leervragen die normaliter niet in een curriculum aan de orde komen (bijvoorbeeld: hoe vraag ik een vergunning aan?).
• Er is sprake van een heldere structuur en duidelijkheid voor studenten ten aanzien van de vormgeving van het onderwijs. Er is veel energie gestoken in de vertaling van het productiepraces naar leerprocessen en kwalificatiedossiers.
• Deelnemers van meerdere opleidingen gaan werken in de Sapfabriek (procestechniek, administratie, marketing, enzovoorts). Het betreft ook deelnemers van meerdere opleidingsniveaus.
• De Sapfabriek kent een instroomprogramma, vastgestelde huisregels (onder meer over goed werknemerschap) en vaste programma’s die aangeboden worden omdat deelnemers bepaalde leerstof hoe dan ook moeten beheersen.
• Deelnemers werken met een logboek waarin zij beschrijven wat zij hebben gedaan.
• Men heeft bij de start het schooljaar in vier blokken ingedeeld. In het eerste blok staat planontwikkeling centraal, in het tweede blok realisatie (op basis van het ‘oude’ onderwijs). Blok drie bestaat uit aanpassing van het onderwijsprogramma (met name leerstof en de volgorde daarvan) op basis van ervaringen in blok twee. In blok vier tenslotte vindt het onderwijs echt plaats volgens de omgekeerde leerweg (dus startend vanuit de beroepspraktijk).
• Een groot aantal (ook concurrerende) bedrijven investeert fors in de Sapfabriek. Op dit moment heeft de Sapfabriek echter niet zo zeer geld nodig, maar beroepsbeoefenaren die de rol van werkmeester kunnen vervullen.
• Als tegenprestatie kunnen samenwerkende bedrijven de Sapfabriek ook gebruiken voor bij- en nascholing.
• Betrokken bedrijven leren potentiële werknemers in een vroeg stadium beter kennen.

De workshopleiders vertelden ook enkele geleerde lessen. Zo zou je bij een dergelijke risicovol project eigenlijk heel snel moeten starten met een business case. Bij de Sapfabriek is men daar later mee aan de slag gegaan. Verder is men er achter gekomen dat er een verschil is tussen kosten en uitgaven. Ook raadde men aan pas te starten als het ontwerp van de Sapfabriek (of een vergelijkbaar initiatief) volledig is uitgewerkt. Een andere geleerde les is dat de agenda’s van docenten uit de ‘staande’ organisatie vaak maar moeizaam passen bij het bioritme van de Sapfabriek.

Vragen die ik nog bij dit initiatief heb, zijn:

• Het is een kostbaar en risicovol project. Een deel van de kosten van de Sapfabriek moeten uit daadwerkelijke inkomsten betaald worden. Welke gevolgen heeft het voor het leren als dit mis gaat?
• Het werk is redelijk routinematig. Blijft de Sapfabriek een uitdagende leeromgeving als het ‘nieuwe’ er van af is? (Natuurlijk blijft de Sapfabriek nieuw voor deelnemer omdat zij tijdelijk werkzaam zijn in deze fabriek)
• Hoe zorg je er voor dat de curricula afgestemd zijn op elkaar en op het productieproces. Met andere woorden: hoe voorkom je dat deelnemers die verantwoordelijk zijn voor de facturering niet hoeven te wachten op deelnemers die verantwoordelijk zijn voor afvulmachine?
• Binnen ROC A12 kent men -als ik me goed herinner- geen sectordirecteuren maar locatiedirecteuren. Is dat een reden waarom dat multidisciplinaire samenwerking van de grond komt?

Al met al een boeiend maar risicovol initiatief. Sterk hieraan vind ik dat sprake is van een authentieke leersituatie, waarin betekenisvol leren plaats vindt. Een nadeel van leren in beroepssituaties is vaak dat lerenden eigenlijk geen fouten mogen maken. Bij de Sapfabriek is dit ondervangen doordat het productieproces vertraagd kan worden. Het is te hopen dat dit gecontinueerd kan worden, ook als bepaalde ’targets’ daardoor niet gehaald dreigen te worden. Want de Sapfabriek is natuurlijk in de eerste plaats een leeromgeving.

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.