Online lezen leidt vaak tot betere leerresultaten, maar niet altijd. Wat te doen?

Er zijn waarschijnlijk veel aspecten van invloed op de vraag of online lezen effectief is. Daar is meer expertise voor nodig. Dan kunnen we gerichte leesstrategieën ontwikkelen, en de didactiek aanpassen.

Anne Niccoli heeft onlangs de resultaten van een onderzoek gepubliceerd waarin zij effecten van lezen op papier heeft vergeleken met lezen via een iPad.

In haar inleiding stelt zij dat onderzoek waarin de effecten van online lezen vergeleken worden met lezen van papier, praktisch allemaal concluderen dat laatste manier van lezen voordelen heeft ten opzichte van online lezen:

• De overgrote meerderheid van universitaire studenten in de VS, Duitsland en Japan heeft een voorkeur voor lezen van papier. Een grootschalig Brits onderzoek onder jongeren tussen de 8 en 16 jaar wijst op een voorkeur voor online lezen.
• Bij online lezen is eerder sprake van oppervlakkig lezen, zoals scannen, dan van verdiepend lezen.
• Het risico op afleiding is bij online lezen groter dan bij lezen van papier.
• Bij online lezen besteden lerenden vaak minder tijd aan het lezen.
• Om gelijke studieresultaten te behalen moeten lerenden vaak meer tijd besteden aan online lezen dan aan lezen van papier.
• Over het algemeen zijn de leerresultaten van online lezen slechter. Daarbij gaat het om het onthouden, begrijpen maar ook om metacognitieve vaardigheden als zelfregulatie. Amerikaans onderzoek laat zien dat kinderen die online lezen, met minder plezier lezen.

Er zijn echter ook onderzoeken die geen significante verschillen vinden tussen online lezen en lezen vanaf papier, wat betreft leerresultaten. Niccoli’s eigen onderzoek is daar een voorbeeld van. In een recent experimenteel onderzoek bij het Coast Guard Leadership Development Center heeft zij gekeken naar de mate waarin lerenden een artikel van 800 woorden hebben onthouden en begrepen. Er bleken op beide aspecten geen significante verschillen te zijn tussen de twee groepsgemiddelden, al zijn er wel verschillen in individuele scores.

Vervolgens heeft de onderzoeker gekeken naar variabelen die van invloed kunnen zijn op de effecten. Deze variabelen -de mate waarin lerenden gebruik maken van digitale apparaten en de ‘college student status’- bleken geen invloed te hebben op de gemiddelde scores, al bleven individuele verschillen zichtbaar.

Anne Niccoli vergelijkt haar onderzoek ook een met een ander onderzoek naar de effecten van lezen vanaf een iPad en lezen van papier. De verschillen hebben te maken met de lengte en aard van de tekst (kort artikel vs hoofdstuk uit een boek) en met de wijze van beoordelen. De doelgroep verschilde verder ook sterk. Beide onderzoeken laten echter geen significante verschillen in groepsgemiddelden zien.

Niccoli meent dat de kennis van de invloed van elektronische apparaten op lezen en leren nog vrij beperkt is, en dat deze apparaten sterk in ontwikkeling zijn waardoor het de vraag is of geconstateerde beperkingen niet zullen verdwijnen. Zij beschrijft ook dat tal van aspecten van invloed kunnen zijn op de effecten van online lezen. Daarbij gaat het om gehanteerde leesstrategieën (denk aan expliciet reflecteren), de motivatie om te lezen (voor studie, voor plezier) en de gevolgen van bepaalde handelingen zoals scrollen en scannen op de wijze waarop ons brein informatie verwerkt. In een artikel in The New Yorker worden nog meer variabelen genoemd zoals typografie, layout, aantal kolommen en secties, lengte van de zinnen, tekstgrootte en -kleur, en de fysieke aanwezigheid van een boek.

We weten nog in feite weinig van deze variabelen af. Meer kennis van de effecten van deze aspecten zou moeten leiden tot specifieke didactische aanpakken, en verandering van onze leesstrategieën. Tot die tijd moeten we echter lezen vanaf papier vooral niet naar het ‘Kerkhof van Vergeten Technologieën’ brengen, terwijl online lezen in elk geval erg handig is voor het scannen en filteren van grote hoeveelheden informatie.