Mag het nog, het doen van voorspellingen over ontwikkelingen op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt in dit jaar? Michael Horn van het Christensen Institute waagt zich er in elk geval aan. Ik geef per ontwikkeling commentaar, waarbij is verwijs naar de situatie in ons land.
1) Zijn eerste voorspelling is de verwachte groei van leerwerktrajecten in de Verenigde Staten. Deze vorm van praktijkgericht leren krijgt brede politieke steun, waarbij vooral ‘Generatie Z’ volgens de auteur interesse toont in betaalbare alternatieven voor traditionele opleidingen. Sectoren zoals gezondheidszorg, geavanceerde productie en financiële dienstverlening maken deze trajecten al toegankelijker. Wel zijn er volgens Horn nog extra wetten en financiering nodig om bedrijven aan te moedigen hierin te investeren.
In ons land kennen we een lange traditie op dit terrein, met name in het middelbaar beroepsonderwijs. Denk aan de BBL-trajecten. Met name als werkgevers behoefte hebben aan arbeidskrachten, winnen deze trajecten aan populariteit. In het hoger onderwijs kennen we ook duale en deeltijdopleidingen. Ons land loopt wat dat betreft voorop. Samenwerking tussen onderwijsinstellingen en arbeidsorganisaties blijft wel een belangrijk thema. Dit zal resulteren in diversiteit wat betreft aanbod.
2) In het Amerikaanse voortgezet onderwijs komt meer aandacht voor loopbaanoriëntatie en praktijkgericht leren. Het idee dat een universitaire opleiding voor iedereen de beste keuze is, wordt steeds vaker ter discussie gesteld. In plaats daarvan groeit volgens de auteur het besef dat lerenden zich beter kunnen ontwikkelen door kennis op te doen over werk, door werk en op de werkplek zelf.
In ons land zie je dat meer waardering komt voor praktisch geschoolde werknemers. Ook hier staat het idee dat je moet streven naar een afgeronde universitaire opleiding ook ter discussie. De invalshoek van jezelf ontwikkelen door te werken, zie je minder terug.
3) De relatie tussen onderwijs en werk wordt minder rechtlijnig. Meer staten zullen volgens Horn onderwijsspaarrekeningen invoeren, waardoor lerenden kunnen wisselen tussen verschillende onderwijsvormen zoals ‘microscholen’, thuisonderwijs en reguliere scholen. Een universitaire opleiding direct na de middelbare school wordt minder vanzelfsprekend. Wel blijft doorlopende om- en bijscholing belangrijk. Uit onderzoek blijkt, aldus Horn, dat 75% van de mensen van baan verandert op een manier die afwijkt van de traditionele carrièreladder.
Ook bij ons zie je deze discussie terug, onder meer bij microcredentials. In de VS spelen de kosten van onderwijs hierbij echter een veel grotere rol. In ons land is het onderwijs vooralsnog meer toegankelijk voor lerenden uit lagere inkomensgroepen dan in de VS het geval is.
4) Het schooljaar 2024-2025 vormt volgens Horn een keerpunt: het aantal middelbare scholieren bereikt een piek, waarna een daling inzet. Dit zorgt voor problemen bij onderwijsinstellingen. Door minder inschrijvingen en stijgende kosten zullen veel instellingen moeten fuseren of sluiten.
In ons land speelt krimp, met name als gevolg van demografische ontwikkelingen, een belangrijke rol. Wel zijn de regionale verschillen groot. Het minder aantrekkelijk maken van ons onderwijs voor buitenlandse studenten komt daar nog bovenop. Het zou zo maar kunnen dat instellingen daarom gaan fuseren of slimmer gaan samenwerken (services delen). Ik zie het niet snel gebeuren dat publieke onderwijsinstellingen op afzienbare tijd gaan sluiten.
5) Het lijkt er volgens Horn op dat werkgevers vandaag de dag zoeken naar ‘eenhoorns’ (perfecte kandidaten), terwijl sollicitanten zich voordoen als ‘superhelden’. Beide partijen weten dat dit niet overeenkomt met de werkelijkheid. Met de opkomst van AI wordt deze situatie volgens de auteur nog complexer. Zowel werkgevers als sollicitanten gebruiken nu AI-tools in het sollicitatieproces, waardoor er eigenlijk AI met AI communiceert. Dit leidt ertoe dat HR-medewerkers en leidinggevenden steeds wantrouwiger worden over de authenticiteit van cv’s. Het gevolg is dat ongeveer 70% van de banen wordt vervuld via netwerken. Dit percentage zal waarschijnlijk alleen maar toenemen. Hierdoor wordt sociaal kapitaal nog belangrijker in het AI-tijdperk.
Ik weet dat AI ook in ons land gebruikt wordt voor werving en selectie. Ik heb echter geen zicht op de dynamiek van ‘eenhoorns’ en ‘superhelden’. Het invullen van banen via netwerken gebeurt ook bij ons. En dat sociaal kapitaal nog belangrijker wordt in het AI-tijdperk heeft m.i. ook te maken met het feit dat AI diverse taken kan overnemen of makkelijker kan helpen uitvoeren, maar dat AI vooralsnog niet over ‘sociaal kapitaal’ beschikt. Het valt me op dat Michael Horn daar niet bij stil staat.
6) Bij het aannemen van personeel verschuift de aandacht van diploma’s naar praktijkervaring. Werkgevers en sollicitanten hebben vaak verschillende ideeën over wat bekwaamheden precies inhouden. Daarom kijken bedrijven steeds vaker naar concrete werkervaring of naar het vermogen om nieuwe taken te leren. Voor jongeren zijn stages en leerwerktrajecten dan ook de beste manier om deze ervaring op te doen.
Deze discussie speelt m.i. al langer, met name binnen de IT-sector. Toch vraag ik me af of veel werkgevers inderdaad minder aandacht hebben voor diploma’s. Werkgevers zijn daar volgens mij best behoudend in. Wel zie je dat, als mensen met een diploma eenmaal aan het werk zijn, er meer wordt gekeken naar de bekwaamheden. Het ontwikkelen van die bekwaamheden kan dan op verschillende manieren plaatsvinden.
Deze ontwikkelingen wijzen op een onderwijssysteem dat meer flexibel en diverser wordt. Er wordt gestreefd naar betere aansluiting bij wat de arbeidsmarkt nodig heeft, ook al heeft het onderwijs zeker niet alleen een kwalificerende functie. Het traditionele pad van school naar werk is aan het verdwijnen. Daarvoor in de plaats komen er meer mogelijkheden om leren en werken te combineren, ook een leven lang. Ontwikkelingen zoals de opkomst van AI zijn dan van invloed op arbeid, op noodzakelijke en wenselijke bekwaamheden, maar ook op leren en doceren (denk aan AI-tutoring).
This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.
Geef een reactie